Van beschermingsmaterialen tot waardering
Prof. Dr. Annet de Lange
De zorg- en welzijnssector staat onder hoge druk door een toegenomen druk als gevolg van COVID-191. Het bevorderen van gezond werken en vitaal aan het werk kunnen blijven, is een zeer 
actueel en urgent thema geworden in de tweede corona golf. In deze column sta ik graag stil bij de inhoud van gezond werken en relevante onderwerpen om vanuit zowel werkgeverschap regelmatig op te reflecteren (wat doen wij goed en wat kan nog beter?). Ik begin graag met een afbakening van het begrip gezond werk.
Gezond werk kenmerkt zich door drie doelstellingen2:
- Het zorgt voor verbetering of behoud van de gezondheid, motivatie en werkcapaciteit van de zorgverlener;
- het betreft een veilige omgeving (met betrouwbare en voldoende beschermingsmaterialen aanwezig, waar hulp vragen mogelijk is, vertrouwen ervaren wordt en er geen sprake is van agressie);
- en het omvat een arbeidsorganisatie en -cultuur (onder andere leiderschap, personeelsbeleid) die ontwikkeling, gezondheid en veiligheid in het werk ondersteunen.
Een gezonde werkomgeving versterkt een zorgverlener dus in zijn of haar ontwikkeling en zou vitaliteit moeten opleveren. Er zijn veel studies verricht naar de mening van zorgverleners voor en gedurende de COVID-19 uitbraak in relatie tot de arbeidsbelasting en welzijnsgevolgen van het werk. Ik zal een aantal studies van het afgelopen jaar voor u kort samenvatten die een beter beeld weergeven met betrekking tot de veiligheid en de aard van het werk en de gevolgen voor het welzijn van de betrokken zorgverleners.
Uit een recente meta-analyse3 is bijvoorbeeld duidelijk geworden dat het ontwerp van werk een belangrijke factor is in het voorspellen van het welzijn, motivatie en inzetbaarheid van zorgverleners. Significante risico’s voor uitval zijn: een te hoge werkbelasting, gebrek aan formele beloningen en interferentie tussen werk en privéleven.
Daarnaast kunnen de volgende zes werkbronnen als buffer dienen in het behouden van het welzijn, motivatie en inzetbaarheid van zorgverleners (ook in tijden van crisis): de steun van leidinggevenden en collega’s, eerlijk en authentiek management, transformationeel leiderschap, autonomie en middelen voor professionalisering.
Uit de monitor gezond werken van IZZ1 onder 12.630 zorgverleners tijdens de covid-19 uitbraak werd duidelijk dat 37% van de ondervraagde zorgverleners in het werk in direct contact stond met COVID-19 patiënten (dit was vooral het geval in ziekenhuizen). Eén op de vier zorgmedewerkers (24%) zag de werkdruk toenemen vanwege COVID-19 en heeft meer uren gewerkt dan in het arbeidscontract stonden opgenomen. Met name in de VVT en onder de beroepsgroepen management en leidinggevenden zijn veel overuren gemaakt om de werkdruk te kunnen managen. Van de medewerkers die in direct contact stonden met COVID-19 patiënten, gaf 80% aan voldoende beschermingsmiddelen tot zijn beschikking te hebben. In ziekenhuizen zijn de meeste beschermingsmiddelen aanwezig, in de GHZ en GGZ is minder tevredenheid over beschermingsmiddelen. Wel voelde de onderzochte zorgverlener steun en waardering op het werk van met name collega’s. Deze resultaten gaven weer dat gezond en veilig werk creëren binnen de zorg niet eenvoudig was het afgelopen jaar en dus blijvend aandacht verdient juist in deze tweede Covid-19 golf.
Wat betreft de gevolgen voor vitaliteit en inzetbaarheid, zijn ook relevante resultaten terug te vinden in de monitor van IZZ. De bevlogenheid onder de onderzochte zorgmedewerkers bleef hoog gezien 75% aangaf nog steeds op energiek op het werk te zijn. Ongeveer 1 op de 9 onderzochte zorgmedewerkers (11%) voelde zich daarentegen vaak of altijd emotioneel uitgeput. Ook voelde 1 op de 9 zorgmedewerkers zich vaak of altijd lichamelijk uitgeput (11%) en ongeveer 1 op de 5 medewerkers heeft last gehad van een onrustige of gestoorde slaap (21%). Ook het verzuimpercentage landelijk in de sector zorg en welzijn nam significant toe en was in eerste kwartaal 6.6% (het hoogste cijfer sinds 2003).
Wat voor conclusies kunnen wij nu trekken uit deze studies. Voor gezond werken is het juist nu van groot belang om meer aandacht vanuit werkgevers, teams op de werkvloer uit te laten gaan naar het herstelvermogen en herstelbehoefte van de zorgverleners om verder verlies in werkvermogen of risico op verzuim te voorkomen.
Wanneer wij kijken naar de behoefte aan herstel dan geeft het onderzoek van IZZ weer dat medewerkers die in het werk in direct contact stonden met COVID-19 patiënten, meer last van slaapklachten hadden dan medewerkers die niet in direct contact met COVID-19 patiënten zijn. Het hebben van gepaste bescherming lijkt hier een buffer te kunnen vormen; gezien uit het onderzoek duidelijk werd dat medewerkers met voldoende beschermingsmaterialen hun algemene vitaliteit en werkvermogen beter waardeerden in vergelijking tot medewerkers met te weinig beschermingsmaterialen. Bovendien was de bevlogenheid het hoogst onder medewerkers die overuren maken die wel worden uitbetaald.
Gezond werken in zorg en welzijn verdient juist nu aandacht van de overheid, werkgevers en werknemers. Slotconclusie van deze column: waardering, perspectief op het werk en aandacht voor bescherming en veiligheid zijn belangrijke buffers voor het behouden van bevlogenheid onder zorgverleners en het creëren van een gezonde werkomgeving (ook in periodes van crisis).
Referenties:
1Fels, I. (2020). Resultaten Monitor Gezond Werken 2020 tijdens de COVID-19 uitbraak. Rapport IZZ; verkregen op 5-10; https://www.izz.nl/zorgorganisaties/thema/onderzoek/artikelen/monitor-gezond-werken-in-de-zorg-2020
2De Lange, A. H., van der Heijden, B. I. J. M. (2016). Handboek: Een leven lang inzetbaar? Duurzame inzetbaarheid op het werk: interventies, best practices en integrale benaderingen. Alphen aan den Rijn: Vakmedianet.
3Broetje, S., Jenny, G. J., & Bauer, G. F. (2020). The Key Job Demands and Resources of Nursing Staff: An Integrative Review of Reviews. Frontiers in Psychology, 11(84). doi:10.3389/fpsyg.2020.00084
